Honderd jaar geleden werd Cyriel Buysse in Vlaanderen verketterd als ‘een veelschrijver die met hoofdzondige bezetenheid een vuilschrijver is’. De hoofdzondigheid bestond er voornamelijk in dat Buysse als eerste, en vele jaren lang als enige in de Vlaamse literatuur omstreeks 1900 de dingen bij hun naam noemde, de feodale verhoudingen op het verpauperde platteland blootlegde en het leven van boeren en buitenmensen beschreef zoals het was, in plaats van het te verpakken in impressionistische woordkunst. Als vrijzinnig en onafhankelijk liberaal met socialistische sympathieën zette Buysse bovendien de landadel en de geldaristocratie te kijk in hun parasietenbestaan. Zijn werk botste met zowat alle taboes in vooroorlogs Vlaanderen. Het werd decennia lang genegeerd, gedenigreerd en gedemoniseerd. Hoewel de groteske scheldkritieken tegen de romans en novellen van Buysse meer zeggen over de mentaliteit van zijn critici dan over de kwaliteit van zijn schrijverschap, bleven ze het beeld van zijn leven en zijn werk vertroebelen.
Deze biografie wil de cruciale betekenis van Cyriel Buysse documenteren. Cruciaal voor de herleving van de Vlaamse literatuur na 1890, voor de geestelijke ontvoogding van Vlaanderen en voor het herstel van het evenwicht in de literaire contacten met Nederland. Het werk zelf verdient meer aandacht en waardering dan het ooit heeft gekregen. Niet alleen het drama Het gezin Van Paemel, ook de beste romans en novellen blijven door de trefzekere tekening van karakters en situaties, de kruidige dialogen en de ironie en zelfspot springlevende literatuur. Een aantal kritische bijdragen in Groot Nederland en De Amsterdammer, polemische stukken en oorlogsreportages in De Telegraaf en columns avant la lettre in de Haagsche Post vormen waardevolle tijdsdocumenten. Alleen al omdat Buysse in totaal twee jaar in Amerika verbleef en gedurende vijfendertig jaar in Den Haag gedomicilieerd was, kreeg hij een ruimere kijk op de wereld dan zijn Vlaamse generatiegenoten en werd hij een bevoorrecht waarnemer van zijn tijd. Van Arm Vlaanderen en de opkomst van het socialisme tot de Eerste Wereldoorlog en zijn naweeën. Van la belle époque tot les années folles. Van de eerste fietsen tot de eerste vliegtuigen. Het verhaal van het leven en het werk van Cyriel Buysse is tegelijk het verhaal van snel veranderende tijden in de overgang van de 19de naar de 20ste eeuw.
Toen hij in 1893 de pas verschenen monografie van Emmanuel de Bom over Henrik Ibsen had gelezen, schreef Buysse: ‘Het enige wat ik er wel meer uitgevorst in wenste, ware het leven van Ibsen zelf. Een nauwkeurige kennis van heel Ibsens levenswijze zou er veel aan bijbrengen om het ontstaan en de ontwikkeling van zijn genie te determineren.’ Een betere verantwoording voor dit boek kan ik niet bedenken.
